محققین سراسر دنیا در حال ساخت بیش از 165 واکسن علیه ویروس کرونا هستند و 27 واکسن به فاز آزمایش انسانی رسیده اند. معمولا واکسن قبل از رسیدن به فاز بالینی به چند سال تحقیق و آزمایش نیاز دارد اما دانشمندان سعی دارند تا سال آینده واکسن امن و موثر این ویروس را تولید کنند. تلاش برای تولید واکسن ویروس کرونا در بهمن ماه 98 و با کدگشایی ژنوم SARS-CoV-2 آغاز شد. اولین آزمایش ایمن واکسن روی انسان در ماه اسفند اتفاق افتاد اما مسیر پیش رو قطعی نیست. بعضی از آزمایشات با شکست روبه ­رو خواهد شد و سایر آزمایش­ها بدون نتیجه­ ی روشن به پایان خواهد رسید. اما ممکن است تعدادی از آزمایشات در تحریک سیستم ایمنی برای تولید آنتی ­بادی موثر علیه ویروس سربلند بیرون بیایند.در ادامه توجه شما را به  وضعیت گزیده ­ای از واکسن­ های امیدوارکننده که هنوز در حال آزمایش روی سلول یا حیوانات است جلب میکنم.

 

 

فرایند آزمایش واکسن

چرخه­ ی تولید واکسن، از آزمایشگاه تا کلینیک

• آزمایش پیش ­بالینی :

 دانشمندان واکسن را روی حیواناتی نظیر موش یا میمون آزمایش می­ کنند تا ببینند واکنش ایمنی ایجاد می ­کند یا خیر.

• فاز اول آزمایش ایمنی:

دانشمندان واکسن را روی تعداد کمی از انسان­ها آزمایش می­کنند تا ایمنی و دوز آن را بسنجند و تحریک سیستم ایمنی به تایید برسد.

• فاز دوم آزمایش جامع:

 دانشمندان واکسن را روی صدها نفر در گروه­های جداگانه، مثلا کودکان و افراد مسن، آزمایش می­کنند تا ببینند عملکرد آن متفاوت است یا خیر. این آزمایش بیشتر ایمنی و توانایی واکسن در تحریک سیستم ایمنی را می­سنجد. در ماه ژوئن، اداره ­ی کل خوراک و دارو آمریکا اظهار داشت واکسن ویروس کرونا باید دست کم از 50% از کسانی که واکسن زده ­اند محافظت کند تا موثر تلقی شود.

• فاز سوم آزمایش میزان کارآمدی:

 دانشمندان واکسن را روی هزاران نفر آزمایش می­کنند و منتظر می­ مانند ببینند چند نفر در مقایسه با داوطلبانی که مسکن دریافت کرده بودند آلوده می­ شوند. براساس این آزمایشات می­توان تعیین کرد واکسن قابلیت ایجاد مصونیت دربرابر ویروس کرونا را دارد یا خیر.

• تایید:

 بازرسان هر کشور نتایج آزمایشات را بررسی می­کنند و تصمیم می­گیرند واکسن مورد تایید هست یا خیر. حین پاندمی، قبل از این­که واکسن به تایید رسمی برسد درموارد اضطراری مورد استفاده قرار می­گیرد.

• ترکیب مراحل:

یک روش دیگر برای تسریع فرایند تولید واکسن ترکیب مراحل است. مثلا، بعضی از واکسن­های ویروس کرونا در حال حاضر در فاز آزمایشی I/II هستند و برای اولین بار روی صدها نفر آزمایش شدند.

 

 

 

 

 

 

ماهیت واکسن هایی که در حال حاضر در سراسر جهان مورد بررسی هستند

• واکسن­ های ژنتیکی

واکسن­ هایی که از یک یا چند ژن خود ویروس کرونا برای تحریک واکنش سیستم ایمنی استفاده می ­کنند.

اولین شرکت آمریکایی که وارد فاز آزمایش واکسن روی انسان شد، Moderna بود. این واکسن برای تولید پروتئین­ های ویروس از پیام­رسان RNA (به طور خلاصه: mRNA) استفاده می­کند. این شرکت با همکاری انستیتو ملی سلامت، اخبار امیدوارکننده­ای از نتایج فاز دوم و فاز سوم از 6 مرداد آغاز شد. فاز نهایی با شرکت کردن 30 هزار نفر در سرتاسر آمریکا انجام می شود. این شرکت تا بحال 1 میلیارد دلار سرمایه گذاری دریافت کرده است.

• واکسن حامل ویروسی

واکسنی که برای رساندن ژن ویروس کرونا به سلول­ها و تحریک واکنش ایمنی از ویروس استفاده می­کند.

واکسن درحال ساخت توسط شرکت سوئدی-بریتانیایی AstraZeneca و دانشگاه آکسفورد براساس آدنوویروس شامپانزه به نام ChAdOx1. فاز آزمایشی اول و دوم، که 20 تیر در مجله ی لنست به چاپ رسید، حاکی از این بود که واکسن خطری ندارد و باعث بروز عوارض شدید نمی ­شود. این واکسن آنتی ­بادی ویروس کرونا و سایر مکانیزم­ های دفاعی را ایجاد می­کند و در حال حاضر در انگلستان در فاز دوم و سوم آزمایش و در برزیل و آفریقای جنوبی در فاز سوم آزمایش است. شاید واکسن اورژانسی این پروژه ماه اکتبر تولید شود. شرکت AstraZeneca اظهار داشته درصورت به تایید رسیدن واکسن، ظرفیت تولید کارخانه معادل دو بیلیون دوز است.

• واکسن براساس پروتئین

واکسن­هایی که از پروتئین ویروس کرونا یا تکه­های پروتئین برای تحریک واکنش ایمنی استفاده می­کنند

کمپانی چینی به نام Anhui Zhifei Longcom در ماه جولای فاز دوم آزمایش واکسنی را آغاز کرد که ترکیبی از پروتئین­ های ویروسی و ماده ­ای است که سیستم ایمنی را تحریک می­کند. این کمپانی بخشی از محصولات بیولوژیکی Chongqing Zhifei است و با آکادمی علوم پزشکی چین همکاری می­کند.

• واکسن ویروس کامل

واکسنی که از ورژن ضعیف یا غیرفعال ویروس کرونا برای تحریک واکنش ایمنی استفاده می­کند.

کمپانی ایالتی Sinopharm در چین، بعد از کشف این نکته که واکسن ویروس غیرفعال خطری ندارد و واکنش ایمنی ایجاد می­کند، فاز سوم آزمایش را در ماه تیر و در امارات متحد عرب آغاز کرد. وزیر بهداشت ابوظبی اولین داوطلبی بود که واکسن به او تزریق شد و در مجموع 15 هزار نفر در این آزمایش شرکت دارند. در مرداد ماه، مدیرعامل این شرکت به رسانه های چینی گفت که واکسن برای استفاده عمومی تا پایان سال میلادی آماده می شود.

• واکسن­های چندمنظوره

واکسن­هایی که برای درمان سایر بیماری­ها به کار می­رود و ممکن است در برابر کووید-19 هم مصونیت ایجاد کند

اوایل سال­های 1900 واکسن ب.ث.ژ برای ایجاد مصونیت دربرابر بیماری سل تولید شد. موسسه­ ی تحقیقاتی مرداک در استرالیا در حال اجرای فاز سوم آزمایش است و قرار است چند آزمایش دیگر انجام دهد تا مشخص شود آیا این واکسن می ­تواند اندک مصونیتی دربرابر ویروس کرونا ایجاد کند یا خیر.

 

 

واکسن های تولید و عرضه شده به بازار

• روسیه :

۱۱ ماه اوت روسیه اولین کشور جهان بود که واکسن ضد ویروس کرونا را به ثبت رساند. ایم واکسن توسط موسسه تحقیقات اپیدمیولوژی و میکروبیولوژی گاملایا (Gamaleya) ساخته شده و اولین تصویری که از واکسن ضد کرونای روسیه منتشر شده است آمپولی با دو سر آبی و قرمز را نشان می‌دهد یکی از آن‌ها برای مرحله اول و دیگری برای مرحله دوم در نظر گرفته شده اند. برنامه دو مرحله‌ای باعث می‌شود که سیستم ایمنی طولانی مدت تری تشکیل شود. واکسن دو مرحله‌ای بر پایه آدنوویروس انسان ساخته شده و محتوی ویروس کووید ۱۹ نیست. این واکسن‌ برای ایمن‌سازی پزشکان و کادر درمان قبل از عموم مردم به آن‌ها اختصاص خواهد یافت به گفته یکی دیگر از مدیران ارشد این کشور :  روسیه به طور سنتی در تولید واکسن‌ها بسیار قوی بوده و واکسن ما در واقع نوعی کپی‌برداری از واکسن ابولا است که پنج سال پیش در مسکو تهیه شده است.

 

 

 

 

• چین:

چین اولین حق اختراع واکسن کوویدـ۱۹ را که توسط تیم «چن وی» که متخصص بیماری‌های عفونی است، تایید و ثبت کرد. آزمایش‌های این واکسن نشان داده است این واکسن ایمن است و واکنش ایمنی بدن را در مقابل کروناویروس جدید برمی‌انگیزد.

اکنون خبرگزاری دولتی شینهوا از چین گزارش داده است که این واکسن با استناد به داده‌های آزمایش‌های بالینی که در مجله انجمن پزشکی آمریکا (American Medical Association) منتشر شده است، ایمن بوده و واکنش ایمنی ایجاد می‌کند.

این تحقیقات شامل آزمایش‌ روی ۳۲۰ داوطلب سالم در سنین ۱۸ تا ۵۹ سال بوده است که از این تعداد، ۹۶ نفر در کارآزمایی‌های بالینی مرحله اول و ۲۲۴ نفر نیز در کارآزمایی‌های بالینی مرحله دوم شرکت داشته‌اند.

خبرگزاری شینهوا نوشته است که نتایج آزمایش این واکسن نشان داده که این واکسن به طور موثری آنتی‌بادی‌ها یا پادتن‌های خنثی‌کننده ویروس را در داوطلبان تحریک می‌کند و توانایی خوبی در ایجاد پاسخ یا واکنش سیستم ایمنی بدن به ویروس را نشان می‌دهد.

تهیه و تنظیم:
نشاط خسروی – میکروبیولوژیست

منبع:
مجله خبری پزشکی درمانکده – نیویورک تایمز