تشخیص، درمان، راه های انتقال جذام را بشناسیم

جذام در طول تاریخ بیش از هر بیماری دیگری باعث وحشت و انزوای انسان‌ها گردیده‌است. جذام نوعی بیماری التهابی مزمن است که به وسیله مایکوباکتریوم لپرا ایجاد می‌شود و طیف بالینی آن وابسته به پاسخ ایمنی فرد میزبان می‌باشد. هرچند بیماری به عنوان یک بیماری مزمن باکتری پوست واعصاب محیطی مطرح است، ولی در نوع لپروماتوز باعث گرفتاری راه‌های تنفسی فوقانی نیز می‌شود.

 

 

یک مورد جذام، عبارت است ازشخص که دچار ضایعه‌های هیپوپیگمانته (قرمز رنگ بدون حس)، درگیری اعصاب محیطی، از دست دادن حس و اسمیر پوستی مثبت از نظر باسیل های اسیدفاست، به صورت منفرد یا مجموعه‌ای از این تغییرات باشد.

 رشد این باکتری بسیار کند است، به طوری که در بافت نرم کف پای موش در طی ۱۱ تا ۱۳ روز تکثیر می‌یابد. این باکتری درگرفتاری‌های پوست و اعصاب محیطی وجود داشته و منجر به تخریب بافتی و تغییر کل آن بعلت از دست دادن حس و فعالیت حرکتی بافت می‌شود.

سیر طبیعی

راه ورود عامل جذام به بدن، به طور دقیق مشخص نیست و دوره کمون آن بسیار طولانی است.  با درمان به موقع بیماری نتیجه بسیار مطلوب است. در بیمارانی که دچار ضایعه‌های ناشی از بی‌حسی اندام‌ها هستند، در صورتی که اقدام‌های درمانی نتیجه ندهد، دچار تغییر شکل اندام و استئومیلیت می‌شوند وگاهی قطع عضو، لازم می‌شود. همچنین ایریدیوسیکلیت، ممکن است منجر به کاهش بینایی یا کوری شود و کاتاراکت نیز به طور شایعی در نوع لپروماتوز ایجاد می‌شود.

نکته دیگری که در رابطه با سیر طبیعی جذام مهم است این است که کسانی که از نزدیک بااین بیماران تماس داشته‌اند آزمون پوستی لپرومین با شیوع زیادی مثبت می‌شود و لنفوسیت های تغییرشکل یافته ویژه مایکوباکتریوم لپرا و پادتن های ویژه این باکتری حاکی ازآن است علی‌رغم شایع بودن عفونت، تنها تعداد کمی از افراد، دچار بیماری آشکار می‌شوند.

کسی که به جذام مبتلا می‌ شود، دو فاکتور را حتما دارد؛

• اول استعداد ژنتیکی و سرشتی است. حدود 95 درصد مردم دنیا به‌ طور ژنتیکی مقاومت کامل در برابر آن دارند؛ یعنی اگر جزو این 95 درصد باشند، شبانه روز هم در تماس با میکروب قرار داده شوند، مبتلا نخواهند شد و فقط 5 درصد افراد به شرطی که فاکتور دوم را داشته باشند، احتمال دارد، بگیرند.
• دوم، تماس‌های مکرر منظم و نزدیک و صمیمی برای ماه‌ ها و یا سال‌ ها با یک فرد جذامی از نوع واگیردار و عفونی که حتما درمان نشده باشد. همین مطلب بیانگر این است که جذام گرفتن به این راحتی‌ ها نیست و ترس از آن، ناشی از ناآگاهی است.

 

 علائم اصلي جذام

در يک منطقه يا کشور آندميک ، هر فردي که يکي از علائم اصلي زير را نشان دهد بعنوان مبتلا به جذام تلقي مي شود :

۱ – ضايعه پوستي مطابق با جذام همراه با فقدان مشخص حس و اسیب عصبی

۲ – اسميرهاي پوستي مثبت

آسيب عصبي عموماً در تنه هاي عصبي محيطي ، يکي ديگر از خصوصيات جذام است، که بصورت بي حسي پوست و يا ضعف ماهيچه هايي که توسط اعصاب مبتلا عصب دهي مي شوند ، مشخص مي گردد . در صورتيکه اين علائم وجود نداشته باشد ، کلفتي اعصاب به تنهايي اگر همراه با بي حسي يا ضعف عضلات نباشد ، اغلب علامت قابل اعتمادي از جذام نيستند.

انواع جذام

1) جذام توبرکلوئید یا جذام خشک
علائم بالینی این نوع از بیماری جذام، خیلی محدود است. پوست بیماردچارلک هایی می شود که کم رنگ ترازرنگ پوست خود فردهست . این لکه ها می تواند یکی یا بیشترازیکی باشد. هم چنین این لکه ها ممکن ات عمدتأ درناحیه صورت، تنه و گردن وجود داشته باشد. علاوه براین،اعصاب محیطی درنواحی خاصی دچاراختلالاتی می شود که کاملأ اعصاب شکل بارزی پیدا می کند

 

 

 

2) جذام لپرواماتوز یا تر
این نوع از بیماری جذام،عوارض زیاد ایجاد می کند. علایم پوستی آن ممکن است به شکل قرمز باشد. هرچند که پیشرفت جذام ترآهسته ترازنوع خشک هست، اما علایم عصبی بسیارشدیدی ایجاد می کند.

 

 

 

 

راه انتقال جذام

چون دوره کمون طولانی است، راه اصلی ورود عامل بیماری جذام به بدن مشخص نمی‌باشد ولی محتمل‌ترین راه، دستگاه تنفسی می‌باشد. جذام تر یا همان لپروماتوز واگیردار می‌باشد.با توجه به اینکه این افراد در هر شبانه‌روز حدود ۱۰۰ میلیون باسیل جذام را از طریق ترشحات بینی خود به محیط خارج دفع می‌کنند اما بیماری جذام به آسانی منتقل نمی‌شود وانتقال آن مستلزم تماس طولانی و چندین ساله با بیماران مبتلا به جذام می‌باشد. برهمین اساس انتقال آن به پرسنل بیمارستانی بسیار ناچیز می‌باشد.

بهداشت و وضعیت زندگی نیز در انتقال بیماری، نقش موثری دارند.

از جمله موارد دیگر می توان:

تنفس                                  داخل رحمی

گوارش                               تماس با حیوانات

پوست                                خاک محیط اطراف

با توجه به اینکه عامل جذام در بدن پشه خاکی و ساس‌هایی که از بیماران درمان نشده تغذیه کرده‌اند یافت شده‌است، احتمال اینکه بیماری از طریق نیش حشرات منتقل شود وجود داردولی هنوز به اثبات نرسیده است و در حال بررسی است.

دوره نهفتگی

بیماری جذام، احتمالاً ۲ تا ۱۰ سال است ولی می‌تواند تا ۲۰سال یا بیشتر بطول انجامد. جذام، روند زمانی خاصی ندارد وباتوجه به طولانی بودن دوره نهفتگی، باعث همه‌گیری یا طغیان نمی‌شود و حتی با صنعتی شدن بعضی از کشورهایی که این بیماری در آن بومی است، از میزان بروز آن کاسته وهم‌اکنون نیز بیشترین موارد آن در اقشار آسیب‌پذیر جامعه یافت می‌شود، باید فقر وبی‌خانمانی و تغذیه نامناسب رااز عوامل مساعدکننده ابتلا به این بیماری به حساب آوردشده‌است.

بیماری در هرسنی ممکن است حادث گردد، اما بیشترین شیوع سنی آن در بزرگسالان جوان است. به طوری که در مناطق بومی، بروز سنی بیماری در سنین ۲۰ تا ۳۵ سالگی، به اوج می‌رسد. در بعضی از نژادها بروز بیماری در مردان بیشتر از زنان است و نوع لپروماتوز بیماری در مردان، ۲ برابر زنان عارض می‌گردد

دو پیک سنی برای بیماری جذام وجود دارد:

1)پیک اول در گروه سنی 10.14 سال

2)پیک دوم در گروه سنی 35-45 سال

بیماری به ندرت در اطفال کمتر از 3 سال یافت می شود

مخزن بیماری

آیا راه پیشگیری از ابتلا به جذام وجود دارد؟

تاکنون واکسنی که باعث پیشگیری از ابتلا در افراد مستعد شود ساخته نشده، بهترین راه پیشگیری رعایت بهداشت فردی است. چرا که میکروب جذام بسیار شکننده است و با آب و صابون معمولی بلافاصله کشته می‌شود. در صورت تماس با یک فرد جذامی آن هم به مدت طولانی و ظاهر شدن علائم پوستی باید بلافاصله به پزشک مراجعه کرد چون در مراحل اولیه با درمان دارویی، بیماری به طور کامل و صددرصد معالجه می‌شود، بدون این‌که تاثیری در اعصاب محیطی داشته باشد. خوشبختانه تمامی مراکز بهداشتی درمانی کشور با بیماری جذام آشنا هستند و داروهای ضد جذام با وجود گرانی قیمت،‌ به طور رایگان در اختیار بیماران قرار می‌گیرد.

از راه‌های پیشگیری دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد تغذیه مناسب است، با تغذیه مناسب مقاومت بدن در برابر تمامی بیماری‌ها و البته در برابر بیماری جذام بالا می‌رود.

راه‌های تشخیص بیماری چیست؟

 

 

راه‌های تشخیص بیماری جذام ابتدا با معاینه بالینی توسط پزشک و در صورت مشکوک شدن، با‌ آزمایش از پوست مشکوک به جذام و نمونه‌برداری از بینی و لاله‌ گوش صورت می‌گیرد.

پزشکان پس از معاینه بیمار، چنانچه علائمی را مشاهده کنند مانند بی‌حسی لک‌های روشن و یا بی‌حسی نوک انگشتان دست یا پا، دانه‌های فراوان متعدد قرمز رنگ بر روی پوست و غیره با انجام آزمایشات به تشخیص قطعی می‌رسند.

تاخیر در تشخیص جذام چه عواقبی را در پی دارد؟

تاخیر در تشخیص بیماری جذام باعث پیشرفت بیماری می‌شود. گرفتاری اعصاب محیطی در مراحل اولیه قابل درمان است ولی در مراحل پیشرفته اعصاب محیطی تخریب می‌شود و باعث بی‌حسی دائمی دست و پا و تغییر چهره تا آخر عمر می‌شود و از طرفی به علت عدم تشخیص و درمان می‌تواند میکروب را به افراد حساس و مستعد که با او تماس دائمی دارند، منتقل کند.

 

 

 

آیا جذام درمان قطعی دارد؟

امروزه بیماری جذام که عامل آن میکروبی به نام مایکرو باکتریوم‌لپرا است با ۳ داروی داسپون، ریفامپی سین و کلوفازیمین به طور کامل و صددرصد از بین می‌رود به شرط این که قبل از تخریب اعصاب محیطی درمان انجام شده باشد. اگر بعد از فلج اندام‌ها و تغییر چهره درمان شروع شود میکروب‌ها کشته می‌شوند، ولی اعصاب تخریب شده مجددا ترمیم نمی‌شوند و برای درمان آنها از جراحی‌های پیشرفته و ترمیمی و فیزیوتراپی باید استفاده شود که در اکثر موارد به بهبودی کامل نمی‌انجامد و هزینه‌های بالایی را بر دوش بیمار می‌گذارد که اکثر این بیماران قادر به پرداخت و تامین این هزینه‌ها نیستند.

 

 

 تهیه و تنظیم: 

نشاط خسروی – میکروبیولوژیست

منبع

معاونت بهداشت درمان و آموزش پزشکی