غده تیروئید از حیاتی‌ترین غدد درون‌ریز بدن است و در سنین مختلف، نقش‌آفرینی‌های متفاوتی را برعهده دارد. به‌طور مثال در دوران جنینی و در زندگی دوران رحم، مسئول تکامل و تبدیل سلول‌های بنیادی به اعضای مختلف بدن است؛ بنابراین در شکل‌گیری اندام‌های مختلف به ویژه مغز و سیستم عصبی نقش بسیار حیاتی ایفا می‌کند. اگرچه هورمون تیروئید در دوران جنینی، نقش عمده‌ای را در رشد و تکامل دارد، این وظیفه بعد از زایمان و در دوران شیرخوارگی و کودکی بر عهده هورمون رشد است، اما هورمون ترشح‌شده از این غده (لووتیروکسین) در بزرگسالان مسئول تنظیم متابولیسم و سوختوساز بدن بوده و نقش تعیین‌کننده‌ای را در متابولیسم سلول‌های بدن بر عهده دارد. همچنین این غده در تعیین درجه حرارت بدن، سلامت سیستم مغز و اعصاب، سلامت روحی و روانی زنان و همچنین سلامت قلب و عروق، نقش‌آفرینی‌های مهمی دارد.
مشکلات غده تیروئید کدام است؟
سه دسته مشکل ممکن است در غده تیروئید ایجاد شود. یکی از این مشکلات، کم‌کاری غده تیروئید بوده که در آن، این غده به‌دلیل کاهش توانایی، کمتر از مقدار مورد نیاز، هورمون ترشح می‌کند. دسته دیگر از مشکلات، پرکاری‌های تیروئید است که در این نوع اختلالات، هورمون بیش از اندازه ترشح می‌شود. دسته سوم، گره‌ها و توده‌های اضافی است که در این غده ایجاد می‌شود که بعضی از آن‌ها نیز بدخیم بوده و از آن‌ها با عنوان سرطان‌های تیروئید یاد می‌شود.
گره تيروئيد برجستگي است كه اكثراً از خود تيروئيد منشاء مي‌گيرد و داخل يا روي آن رشد مي‌كند و معمولاً ارتباطي با پركاري يا كم‌كاري تيروئيد ندارد. يعني در اكثر موارد غده تيروئيد مبتلا به گره عملكرد طبيعي دارد. گره‌هاي تيروئيد شايع هستند به طوري كه از هر 15 نفر زن يك نفر و از هر 60 نفر مرد يكي مبتلا به گره تيروئيد مي‌باشد. ولي اغلب مبتلايان نمي‌دانند كه مشكلي در تيروئيدشان وجود دارد, در نتيجه خيلي از موارد گره تيروئيد به صورت اتفاقي توسط پزشك حين معاينه به علت ساير بيماري‌ها كشف مي‌شود. گره ممكن است منفرد بوده يا قسمتي از يك گواتر چند گرهي باشد. گره معمولاً يك مجموعه متشكل از سلول‌هاي تيروئيد است, ولي ممكن است حفره‌اي پر از مايع باشد كه به آن كيست مي‌گويند.
علايم باليني:
گـــره‌هـــــــاي تيروئيد معمولاً كوچك و بدون درد بوده و هيچ اثر فشاري در گـــــردن ايجاد نمي‌كنند. خيلي از بيماران متوجه برجستگي ناشي از گره نيستند و ايـــــن برجستگي توسط پزشك حين معاينات پزشكي دوره‌اي, يا معاينه براي ساير عـــلــــــل كشـــف مي‌شود. اكثر شكاياتي كه در ناحيه گلو احساس مي‌شود ارتباط چنداني با اندازه تيروئيد و به خصوص گره‌هاي كوچك ندارد.
علائم تیروئید مخفی چیست؟
بیشتر، کم‌کاری‌های تیروئید، ممکن است به صورت “تحت بالینی” باشد که در این موارد با استناد به آزمایش خون تشخیص داده می‌شود. کم‌کاری تیروئید به ویژه در زنانی که قصد بارداری دارند، حائز اهمیت است، زیرا کنترل تیروئید در دوران بارداری، نقش بسیار زیادی در حفظ سلامت جنیندارد. پرکاری‌های تحت بالینی نیز در افراد خاصی که با علائمی مانند تپش قلب، اضطراب، کاهش وزن و لرزش دست‌ها مراجعه می‌کنند، تشخیص داده می‌شود.
علائم مشکلات تیروئیدی در زنان چیست؟
مشکلات تیروئیدی به ویژه در عادت ماهیانه زنان مشکل‌آفرین است و قدرت باروری آن‌ها را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
در نتیجه، متخصص زنان زایمان برای افراد دچار اختلالات عادت ماهیانه، اندازه‌گیری هورمون‌های تیروئید را تجویز می‌کند.
در زنان باردار، آزمایش‌های تیروئید در اولین مراقبت دوران بارداری، انجام می‌شود و در صورت مشاهده هر گونه مشکل از طرف پزشک زنان، آن‌ها به فوق تخصص غدد ارجاع داده می‌شوند.
گره تيروئيد چه اهميتي دارد؟
علت گره تيروئيد معمولاً يكي از موارد زير است:
1- يك كيست حاوي مايع؛ 2- يك تومور خوش‌خيم؛ 3- در درصد كمي (حدوداً 5 درصد) از موارد گره به علت بدخيمي است. اهميت تشخيص و شناسايي ماهيت گره نيز كشف موارد بدخيمي است, چون در صورت درمان در مراحل اوليه نتايج درماني درخشان خواهد بود.
وقتي يك گره كشف شد بايستي توسط چه پزشكي ارزيابي شود؟
اكثر متخصصين داخلي از مراقبت بيماران دچار گره تيروئيد آگاهي دارند ولي ذي‌صلاح‌ترين افراد براي اين كار متخصصين غدد هستند. متخصص غدد درون‌ريز پزشكي است كه در مراقبت از اين بيماران و همچنين بيماران دچار ديابت, ساير مشكلات غده تيروئيد (كم‌كاري و پركاري), استئوپروز (پوكي استخوان), اختلالات مربوط به رشد (كوتاهي قد) و بلوغ, موهاي زائد, اختلالات قاعدگي و مشكلات غدد فوق كليوي تبحر دارد.
گره تيروئيد چگونه بررسي مي‌شود؟
در ابتـــــدا پــــزشـــك اقدام به گرفتن شرح حال و انجام معاينه (مشخص كردن محل, اندازه و قوام گره) مي‌كند. نكاتي كه در تاريخچه مهم هستند عبارتند از: سرعت رشد گره, سابقه تشعشع به سر و گردن و سابقه خانوادگي. مهم‌ترين عامل خطرزا سابقه تشعشع به سر و گردن در دوران كودكي و جواني است. در گذشته راديوتراپي براي درمان بيماري‌هايي مانند كچلي, بزرگ شدن لوزه‌ها و جوش صورت استفاده مي‌شد. كساني كه سابقه چنين موردي را دارند در معرض خطر بيشتري براي ابتلا به گره‌هاي تيروئيد مي‌باشند البته ذكر اين نكته ضروري است كه انجام راديوگرافي‌هاي تشخيصي مثلاً در دندانپزشكي و استفاده از مواد راديواكتيو براي انجام اسكن چنين خطري ندارند.
پس از انجام معاينه, براي مشخص كردن ماهيت گره پزشك اقدام به يك يا چند مورد از آزمايش‌هاي زير مي‌نمايد:
1- سونوگرافي
امروزه از سونوگرافی برای تشخیص و پیگیری گره های تیرویید بیش از پیش استفاده می شود. سونوگرافی به ما می گوید آیا گره تیرویید منفرد است یا متعدد، همچنین ویژگی های گره (جامد یا انباشته از مایع بودن (كيست) آن) را مشخص می کند و همچنين اندازه دقيق آن را براي مقايسه‌هاي بعدي مشخص مي‌سازد, ولي متاسفانه قادر به تعيين خوش‌خيمي يا بدخيمي آن نمي‌باشد. بنابراین این روش تشخیصی جایگزین نمونه برداری سوزنی نمی باشد ولی می تواند نیاز به انجام آن را تعیین نماید.
2- نمونه‌برداري با سوزن باريك از گره:
اين كار به صورت سرپايي و بدون نياز به بيهوشي و حتي بي‌حسي موضعي انجام مي‌شود, كار بي‌خطري است و درد و ناراحتي اندكي به همراه دارد. (در صورت مصرف داروهاي ضد انعقاد مانند وارفارين حتماً پزشك خود را مطلع نماييد). در اين روش پزشك سعي مي‌كند با فرو بردن يك سوزن نازك در گره تعدادي از سلو‌هاي داخل آن را بردارد تا جهت بررسي بيشتر با ميكروسكوپ توسط آسيب‌شناس نمونه ارسال شود. بنابراین نمونه گرفته شده معمولا توسط بیمار به آزمایشگاه پاتولوژی ارسال می شود.
در صورتي كه گره انباشته از مايع باشد اغلب مي‌توان همه يا مقداري از مايع را توسط سرنگ خارج كرد. در بيش از 90 درصد موارد اين آزمايش به پزشك مي‌گويد گره خوش‌خيم است يا بدخيم.
بايد دانست كه گاهي به علت ناكافي بودن نمونه يا نامشخص بودن تشخيص نياز به تكرار نمونه‌برداري سوزني از گره مي‌باشد, بنابراين تكرار نمونه‌برداري نبايستي موجب نگراني شما شود. امروزه در بسیاری از مراکز و مطب ها این کار با راهنمای سونوگرافی انجام می شود، استفاده از سونوگرافی حین نمونه برداری دقت کار را بیشتر می کند و احتمال بدست آمدن نمونه کافی از محل مناسب را افزایش می دهد.
3- آزمايش خون:
ممكن است انجام آزمايش خون جهت بررسي عملكرد تيروئيد در مراحل اوليه ارزيابي يا حين درمان لازم باشد. هر آزمايش اطلاعاتي خاصي به ما مي‌دهد و ممكن است بيش از يك آزمايش مورد نياز باشد كه با صلاحديد پزشك انجام مي‌شود. این آزمایشات به ما می گویند که تیرویید کم کار، پرکار یا درستکار است در اکثر بیماران گره های تیرویید در زمینه عملکرد طبیعی تیرویید ( بدون کم کاری و پرکاری ) می باشند.
4- اسكن تيروئيد:
براي انجام اسكن تيروئيد از مقادير اندك مواد راديواكتيو (معمولاً يد يا تكنزيوم) استفاده مي‌شود. تيروئيد معمولاً اين مواد را از خون جذب مي‌كند. از يك دوربين مخصوص براي ايجاد تصوير تيروئيد استفاده مي‌شود. اسكن تيروئيد بدون خطر است و مقادير خيلي كم از تشعشع به كار رفته در نسج تيروئيد و ساير نسوج مشكلي ايجاد نمي‌كند. با اين وجود در خانم‌هاي باردار و كساني كه به بچه خود شير مي‌دهند نبايستي انجام شود. در بسياري از موارد كه نمونه‌برداري با سوزن باريك انجام مي‌شود, نيازي به انجام اسكن نمي‌باشد. معمولاً گره نمي‌تواند ماده راديواكتيو را مانند ساير نسج تيروئيد تغليظ نمايد به اين گره, گره سرد اطلاق مي‌شود. در صورتي كه گره بيش از باقي نسج تيروئيد جذب داشته باشد به آن گره داغ گفته مي‌شود.
گره‌ها چگونه درمان مي‌شوند؟
گره‌هايي كه به عنوان خوش‌خيم تشخيص داده شده‌اند در فواصل مشخصي (معمولاً هر 6 تا 12 ماه) معاينه و توسط سونوگرافی ارزیابی مي‌شوند. بهتر است سونوگرافی های پیگیری در یک مرکز و توسط یک پزشک واحد صورت گیرد تا امکان مقایسه آن با سونوگرافی های قبلی بهتر میسر شود. در هر مراجعه سونوگرافی قبلی خود را به همراه داشته باشید تا سونوگرافیست برای مقایسه از آن استفاده نماید. به تعدادي از بيماران ممكن است مصرف قرص‌هاي تيروئيد توصيه شود هرچند امروزه این کار کمتر انجام می شود. بايستي دانست كه معاينات دوره‌اي گره توسط پزشك و ارزیابی آن توسط سونوگرافی مهم‌تر از تجويز دارو مي‌باشد.
اكثر گره‌هاي خوش‌خيم طي درمان با لووتيروكسين كوچك نمي‌شوند و با اين روش فقط تعداد اندكي از چنين گره‌هايي محو مي‌شوند. از طرف ديگر درمان با لووتيروكسين ممكن است شانس اين كه گره آنقدر بزرگ شود كه احتياج به عمل جراحي پيدا كند را كاهش دهد، تشخیص اینکه نیاز به تجویز دارو هست یا نه به عهده پزشک می باشد. در صورتي كه طي درمان با لووتيروكسين اندازه گره بزرگتر شود نياز به نمونه‌برداري مجدد خواهد بود. در موارد زير از جراحي استفاده مي‌شود:
1. رشد گره ادامه يابد و احتمال بدخيمي داده شود.
2. گره آنقدر بزرگ شود كه علايم فشاري در ناحيه گردن ايجاد نمايد.
3. ظاهر گره براي بيمار ناراحت كننده باشد و جهت زيبايي اقدام به عمل صورت گيرد.
4. در مواردي كه نمونه‌برداري از گره, بدخيمي را مطرح نمايد.
بايد توجه داشت كه بيش از سه چهارم گره‌هاي تيروئيد نياز به جراحي ندارند و ارزیابی های دوره‌اي بهترين راه پيگيري آن‌ها است.
در صورت بدخيمي گره تيروئيد شانس درمان چقدر است؟
خوشبختانه اكثر بدخيمي‌هاي تيروئيد رشد آهسته‌اي دارند و در صورت درمان در مراحل اوليه به نتايج درماني فوق‌العاده درخشان و چشمگير است، بطوریکه این اکثرافراد طول عمر طبیعی دارند. پس از تشخيص بدخيمي انجام عمل جراحي ضروري است. این کار بایستی توسط یک جراح باتجربه انجام شود. طي عمل معمولاً اكثر نسج تيروئيد برداشته مي‌شود. پس از انجام عمل جراحي بيمار معمولا 1 تا 2 روز در بيمارستان اقامت دارد. اكثر بيماران هيچ مشكلي هنگام صحبت يا بلع پس از جراحي ندارند و درد اندكي را ذكر مي‌كنند. ممكن است 6 هفته الی چند ماه پس از جراحي براي از بين بردن بقاياي بافت تيروئيد تجويز مقادير بالاي يد راديواكتيو لازم باشد كه نياز به بستري شدن در بيمارستان به مدت 3 تا 6 روز است. بيمار بايستي تحت درمان با لووتيروكسين قرار گيرد و طبق نظر پزشك با فواصل معين اسكن تمام بدن با يد راديواكتيو و آزمايش خون انجام شود.
مشکلات تیروئیدی قطعاً قابل درمان است. کم‌کاری تیروئید با مصرف قرص لوتیروکسین (Levothyroxin) درمان می‌شود و با آزمایشات ادواری میزان و دوز دارو تنظیم می‌شود. پرکاری تیروئید نیز با قرص‌های متی‌مازول و پی‌تی‌یو درمان می‌شود؛ در این بیماری نیز بر اساس آزمایشات، سطح دارو تنظیم می‌شود و در نهایت اگر نیاز به درمان قطعی باشد، عمل جراحی غده یا استفاده از ید رادیواکتیو انجام می‌شود.
غذاهایی مفید و مضر برای مبتلایان به مشکلات تیروئید چیست؟
برای گره‌های تیروئید، هیچ رژیم غذایی خاصی توصیه نمی‌شود. افراد دچار کم‌کاری تیروئید، بهتر است از مصرف سبزیجات خانواده کلم مانند گل‌کلم، کلم بروکلی و کلم بنفش، سویا، سیر خام، شلغم و چغندر پرهیز کنند؛ این گروه از سبزیجات کم‌کاری را تشدید می‌کند. غذاهای دریایی به ویژه ماهی و همچنین استفاده از نمک یددار برای سلامتی تیروئید و کمک به درمان کم‌کاری تیروئید مفید است.
به بیماران مبتلا به پرکاری تیروئید، به ویژه در چندماه اول درمان که بیماری هنوز کنترل نشده‌است، توصیه می‌شود از نمک یددار یا غذاهای دریایی خودداری کنند، زیرا واردشدن حجم زیادی از ید به بدن بیمار، باعث تشدید پرکاری تیروئید می‌شود و روند درمان را دشوار می‌کند. برای افرادی که تحت عمل جراحی تیروئید قرار می‌گیرند و غده تیروئید آن‌ها به‌طور کامل خارج می‌شود، رژیم غذایی خاصی وجود ندارد و آن‌ها می‌توانند از همه غذاها آزادانه استفاده کنند؛ این افراد تنها باید داروی لوتیروکسین تجویزشده را به‌صورت مادام‌العمر استفاده کنند.
تهیه و تنظیم:
نشاط خسروی – میکروبیولوژیست
منبع
مركز تحقيقات غدد درون‌ريز و متابوليسم
دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي
