واکسن ها را می توان به انواع مختلفی تقسیم کرد، اما در نهایت بر یک اصل کار می کنند. این کار برای تحریک پاسخ ایمنی برای شناسایی یک پاتوژن (ارگانیسم ایجاد کننده بیماری) یا بخشی از پاتوژن است. وقتی سیستم ایمنی بدن برای تشخیص این مسئله آموزش دید، اگر بدن بعداً در معرض عوامل بیماری زا قرار گیرد، شروع به دفاع از بدن می کنند. سیستم ایمنی بدن آنتی ژن های خارجی را تشخیص می دهد که به طور معمول در بدن یافت نمی شوند.
واکسن پاتوژن کامل
قدیمی ترین و شناخته شده ترین روش واکسیناسیون استفاده از پاتوژن عامل بیماری در واکسن برای ایجاد پاسخ ایمنی مشابه آنچه در هنگام عفونت طبیعی مشاهده می شود. استفاده از پاتوژن در حالت طبیعی باعث ایجاد بیماری می شود و به طور بالقوه می تواند برای فرد دریافت کننده خطرناک باشد و امکان شیوع بیماری به دیگران را داشته باشد. برای جلوگیری از این امر، واکسن های مدرن از عوامل بیماری زای تغییر یافته استفاده می کنند.
واکسن های ضعیف شده زنده
واکسن های ضعیف شده زنده حاوی باکتری ها یا ویروس های کامل هستند که ضعیف شده اند. به طوری که پاسخ ایمنی محافظتی ایجاد می کنند اما در افراد سالم بیماری ایجاد نمی کنند. برای اکثر واکسن های مدرن، این تضعیف از طریق اصلاح ژنتیکی پاتوژن انجام می گیرد.
واکسن های زنده تمایل به ایجاد یک پاسخ ایمنی قوی و پایدار دارند و برخی از بهترین واکسن های ما از این نوع هستند. با این حال، واکسن های زنده ممکن است برای افرادی که سیستم ایمنی بدن آنها خوب کار نمی کند، درحال درمان دارویی هستند و یا بیماری زمینه ای دارند، مناسب نباشند. زیرا ویروس ها یا باکتری های ضعیف شده در برخی موارد می توانند بیش از حد تکثیر شده و باعث بیماری در این افراد شوند.
واکسن های ضعیف شده زنده
- واکسن روتاویروس
- واکسن MMR
- واکسن آنفلوانزای بینی
- واکسن زونا
- واکسن آبله مرغان (فقط در گروه های خاص)
- واکسن BCG علیه سل (فقط در گروه های خاص)
واکسن های غیرفعال شده
واکسن های غیرفعال حاوی باکتری ها یا ویروس های کامل هستند که از بین رفته یا تغییر کرده اند، به طوری که قادر به تکثیر نیستند. از آنجا که واکسن های غیرفعال هیچ گونه باکتری یا ویروس زنده ای ندارند، بنابراین حتی در افرادی که سیستم ایمنی بدنشان به شدت ضعیف است نیز نمی توانند باعث ایجاد بیماری شود. با این حال، واکسن های غیرفعال همیشه مانند ایمن سازی واکسن های زنده ضعیف، یک پاسخ ایمنی قوی یا طولانی مدت ایجاد نمی کنند.
واکسن های کاملاً کشته شده
- واکسن فلج اطفال غیرفعال یا واکسن 6 در 1 تقویت کننده پیش دبستانی
- تقویت کننده نوجوان
- واکسن سیاه سرفه در بارداری
- واکسن های آنفلوانزای غیرفعال که به عنوان اسپری واریون
- واکسن هپاتیت A گروه های خاص
- واکسن هاری
- واکسن آنسفالیت ژاپنی
واکسن های زیر واحد
واکسن های زیر واحد همیشه به اندازه واکسن های ضعیف شده زنده، یک پاسخ ایمنی قوی یا طولانی مدت ایجاد نمی کنند. آن ها معمولاً در ابتدا و در سال های بعد به دوزهای تقویت کننده بعدی نیاز دارند. غالبا به واکسن های زیر واحد، مواد افزودنی اضافه می شود. این ها موادی هستند که به تقویت و طولانی شدن پاسخ ایمنی به واکسن کمک می کنند.
واکسن های پروتئین نوترکیب
واکسن های نوترکیب با استفاده از سلول های باکتریایی یا مخمری برای تولید واکسن ساخته می شوند. قطعه کوچکی از DNA ویروس یا باکتری گرفته می شود که از آن محافظت شده و به سلولهای تولید کننده وارد می شود.
واکسن های نوترکیبی
- واکسن هپاتیت نوع B
- واکسن HPV
واکسن های توکسوئید
برخی از باکتری ها هنگام حمله به بدن سموم (پروتئین های سمی) آزاد می کنند و در این صورت باید در برابر سموم محافظت ایجاد شود و نه خود باکتری ها. سیستم ایمنی بدن این سموم را تشخیص داده و قادر به ایجاد پاسخ ایمنی در برابر آنها می باشد. برخی از واکسن ها با نسخه های غیرفعال سموم ساخته می شوند.
واکسن های توکسوئیدی
- واکسن دیفتری
- واکسن کزاز
- واکسن سیاه سرفه
واکسن ذرات شبه ویروسی
ذرات شبه ویروس (VLP) مولکول هایی هستند که شباهت زیادی به ویروس ها دارند اما غیرعفونی بوده و فاقد ماده ژنتیکی ویروسی هستند. در برخی موارد، آنتی ژن های موجود در واکسن VLP، پروتئین های ساختاری ویروس هستند. از آنجا که هر VLP دارای چندین نسخه از آنتی ژن در سطح خود می باشد، در تحریک پاسخ ایمنی نسبت به یک نسخه موثرتر است. در برخی موارد، پروتئین های ساختاری VLP می توانند به عنوان مواد کمکی عمل کرده و به تقویت پاسخ ایمنی به آنتی ژن هدف اولیه کمک می کنند.
تعداد انگشت شماری از واکسن های مبتنی بر VLP در حال حاضر در سراسر جهان استفاده می شود:
- واکسن هپاتیت B
- واکسن HPV
واکسن های RNA
واکسن های RNA از (mRNA) در داخل غشای چربی استفاده می کنند. این پوشش چربی هم از ورود mRNA به بدن محافظت می کند و هم با ترکیب شدن با غشای سلول به ورود در سلول ها کمک می کند. هنگامی که mRNA در داخل سلول قرار گرفت، ساختار درون سلولی آن را به پروتئین آنتی ژن تبدیل می کنند. این انتقال پیام mRNA به طور معمول چند روز طول می کشد، اما در آن زمان آنتی ژن کافی برای تحریک پاسخ ایمنی ساخته می شود.
واکسن های RNA توانایی ترکیب با کد ژنتیکی انسان یعنی DNA را ندارند.
واکسن DNA
DNA نسبت به mRNA پایدارتر است بنابراین به همان محافظت اولیه نیاز ندارد. واکسن های DNA معمولاً همراه با تکنیکی به نام الکتروپوراسیون استفاده می شوند. برای این کار از امواج الکترونیکی سطح پایین برای تحریک سلول های بدن به منظور دریافت واکسن DNA استفاده می کنند. قبل از اینکه DNA بتواند به آنتی ژن های پروتئینی تحریک کننده پاسخ ایمنی تبدیل شود، باید در هسته سلول به mRNA ترجمه شود.
در حال حاضر تعداد زیادی واکسن DNA در دست تولید می باشد.
تهیه و تنظیم: نیکتا حسینی – دانشجوی مهندسی پزشکی
منبع:vk.ovg.ox.ac.uk
