دیابت یکی از بیماری‌های شایع متابولیک است که به دلیل مشکلاتی در تولید و استفاده از هورمون انسولین در بدن به وجود می‌آید. این بیماری باعث افزایش سطح قند خون می‌شود و اگر درمان نشود، می‌تواند به مشکلات جدی و مزمن منجر شود. در این مقاله به بررسی انواع دیابت، علل و عوامل خطر، علائم و درمان‌های موجود برای این بیماری می‌پردازیم.
انواع دیابت
دیابت به سه نوع اصلی تقسیم می‌شود:
دیابت نوع 1: در این نوع، سیستم ایمنی بدن به اشتباه سلول‌های تولیدکننده انسولین در پانکراس را نابود می‌کند، بنابراین، بدن نمی‌تواند انسولین کافی تولید کند. این نوع دیابت معمولاً در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود و بیماران نیاز به تزریق انسولین دارند.
دیابت نوع 2: این نوع از دیابت بیشتر در بزرگسالان مشاهده می‌شود و به دلیل عدم استفاده مؤثر بدن از انسولین رخ می‌دهد. در این نوع، پانکراس ممکن است انسولین تولید کند، اما سلول‌های بدن به درستی به آن پاسخ نمی‌دهند. دیابت نوع 2 با تغییرات سبک زندگی، ورزش و داروهای خوراکی قابل کنترل است.
دیابت بارداری: این نوع دیابت در زنان باردار دیده می‌شود که قبلاً دیابت نداشتند. اگرچه این دیابت معمولاً بعد از بارداری از بین می‌رود، اما خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را در آینده افزایش می‌دهد.
راه‌های درمان دیابت نوع 1
دیابت نوع ۱ بیماری‌ای است که در آن بدن قادر به تولید انسولین نیست. در حال حاضر درمان قطعی برای دیابت نوع ۱ وجود ندارد، اما روش‌های مختلفی برای کنترل آن و کاهش عوارض بیماری وجود دارد که شامل:
- تزریق انسولین: انسولین درمان اصلی برای دیابت نوع ۱ است. انواع مختلف انسولین وجود دارد که ممکن است به صورت روزانه یا بر اساس نیاز بیمار تزریق شود. استفاده از پمپ انسولین نیز ممکن است کمک کند.
- تغذیه مناسب: رژیم غذایی متعادل با توجه به میزان کربوهیدرات‌ها، پروتئین و چربی‌ها برای کمک به کنترل قند خون اهمیت دارد. همچنین انتخاب مواد غذایی با شاخص گلیسمی پایین می‌تواند از افزایش ناگهانی قند خون جلوگیری کند.
- ورزش و فعالیت بدنی: ورزش منظم می‌تواند به کنترل سطح قند خون کمک کند، اما باید تحت نظارت باشد تا از افت ناگهانی قند خون جلوگیری شود.
- پایش قند خون: اندازه‌گیری منظم قند خون به کمک دستگاه‌های پایش قند خون یا حسگرهای پیوسته (CGM) می‌تواند به بیماران کمک کند تا وضعیت قند خون خود را بهتر کنترل کنند.
- داروهای کمکی: در برخی موارد، ممکن است داروهای دیگری نیز برای کمک به کنترل قند خون تجویز شود.
- آموزش و پشتیبانی: آموزش بیمار در زمینه دیابت و پشتیبانی روانی و اجتماعی می‌تواند به بیمار کمک کند تا بیماری خود را بهتر مدیریت کند.
راه‌های درمان دیابت نوع 2
دیابت نوع ۲ که به عنوان دیابت بزرگسالی نیز شناخته می‌شود، قابل کنترل و در مواردی تا حدودی قابل درمان است. برخلاف دیابت نوع ۱، بدن بیماران دیابت نوع ۲ هنوز مقداری انسولین تولید می‌کند، اما معمولاً سلول‌های بدن به انسولین مقاوم می‌شوند. برای مدیریت و درمان این بیماری، راه‌های مختلفی وجود دارد:
تغذیه سالم و متعادل: رژیم غذایی مناسب و کم‌کربوهیدرات با شاخص گلیسمی پایین، کمک می‌کند تا قند خون به‌طور مؤثری کنترل شود. همچنین، کنترل مقدار کالری و مصرف مواد غذایی کم‌چرب و سرشار از فیبر مهم است.
کاهش وزن: کاهش وزن به ویژه در افراد چاق به بهبود حساسیت سلول‌ها به انسولین کمک می‌کند و ممکن است در برخی موارد حتی علائم دیابت نوع ۲ را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهد.
ورزش و فعالیت بدنی منظم: ورزش منظم به کنترل قند خون و بهبود حساسیت بدن به انسولین کمک می‌کند. ورزش‌هایی مانند پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و تمرینات مقاومتی (وزنه‌برداری) مناسب هستند.
داروهای خوراکی و انسولین: اگر با تغییرات سبک زندگی قند خون به خوبی کنترل نشود، پزشک ممکن است داروهای خوراکی مانند متفورمین و سایر داروهای افزایش‌دهنده حساسیت به انسولین را تجویز کند. در مواردی نیز ممکن است استفاده از انسولین لازم باشد.
پایش قند خون: اندازه‌گیری منظم قند خون به بیماران کمک می‌کند تا تغییرات قند خون خود را پایش کرده و دارو و رژیم خود را بر اساس آن تنظیم کنند.
کنترل استرس و خواب کافی: استرس و کم‌خوابی می‌توانند سطح قند خون را افزایش دهند، بنابراین مدیریت استرس و خواب کافی نقش مهمی در کنترل دیابت دارند.
پشتیبانی روانی و آموزش: آموزش در مورد دیابت و دریافت پشتیبانی روانی به بیمار کمک می‌کند تا زندگی سالم‌تری داشته و بیماری خود را بهتر مدیریت کند.
تفاوت‌های دیابت نوع 1 و نوع 2
دیابت نوع 1 و نوع 2 هر دو به دلیل مشکلاتی در تولید یا استفاده از انسولین ایجاد می‌شوند، اما تفاوت‌های مهمی در علت، علائم و روش‌های درمانی دارند:
علت بیماری:
دیابت نوع 1: یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به سلول‌های بتا در پانکراس حمله کرده و آن‌ها را از بین می‌برد. در نتیجه، بدن نمی‌تواند انسولین تولید کند. این نوع دیابت معمولاً در سنین پایین و کودکی شروع می‌شود، هرچند که ممکن است در هر سنی نیز بروز کند.
دیابت نوع 2: این نوع دیابت بیشتر به دلیل مقاومت به انسولین ایجاد می‌شود؛ یعنی سلول‌های بدن به انسولین پاسخ مناسبی نمی‌دهند. در نتیجه، پانکراس برای جبران این مقاومت انسولین بیشتری تولید می‌کند، اما با گذشت زمان این توانایی کاهش می‌یابد. دیابت نوع 2 بیشتر در سنین بزرگسالی و میان‌سالی رخ می‌دهد و عواملی مانند اضافه‌وزن، کم‌تحرکی و ژنتیک در بروز آن تأثیر دارند.
تولید انسولین:
دیابت نوع 1: در این نوع، تولید انسولین به‌طور کامل متوقف می‌شود، بنابراین افراد مبتلا نیاز دارند که به‌طور روزانه انسولین تزریق کنند.
دیابت نوع 2: در این نوع، بدن هنوز مقداری انسولین تولید می‌کند، اما یا کافی نیست یا سلول‌ها به آن مقاومت نشان می‌دهند. در نتیجه، در بسیاری از موارد می‌توان دیابت نوع 2 را با تغییرات در سبک زندگی و داروهای خوراکی کنترل کرد.
علائم:
علائم هر دو نوع دیابت شامل تکرر ادرار، تشنگی شدید، خستگی و کاهش وزن است. با این‌حال، در دیابت نوع ۱ علائم معمولاً ناگهانی و شدید ظاهر می‌شوند، در حالی که در دیابت نوع ۲ ممکن است علائم به تدریج و در طول چند سال بروز کنند.
درمان:
دیابت نوع 1: تنها راه درمان دیابت نوع 1 تزریق انسولین است. بیماران باید به‌طور منظم قند خون خود را پایش کنند و انسولین تزریق کنند.
دیابت نوع 2: معمولاً با تغییرات در رژیم غذایی، کاهش وزن و ورزش کنترل می‌شود. در صورت لزوم، داروهای خوراکی مانند متفورمین و در مراحل پیشرفته‌تر، تزریق انسولین تجویز می‌شود.
پیشگیری:
دیابت نوع 1: قابل پیشگیری نیست زیرا به علت یک اختلال خودایمنی رخ می‌دهد.
دیابت نوع 2: در بسیاری از موارد می‌توان از بروز دیابت نوع 2 با ایجاد تغییرات در سبک زندگی، حفظ وزن سالم و ورزش منظم جلوگیری کرد.
شیوع:
دیابت نوع 1: کمتر شایع است و حدود ۵ تا ۱۰ درصد از کل موارد دیابت را تشکیل می‌دهد.
دیابت نوع 2: شایع‌تر است و بیش از ۹۰ درصد موارد دیابت به این نوع مربوط می‌شود.
خطرات مرتبط:
هر دو نوع دیابت در صورت کنترل‌نشدن می‌توانند به عوارضی مانند بیماری‌های قلبی، کلیوی، مشکلات بینایی و مشکلات عصبی منجر شوند.
دیابت در ایران
دیابت در ایران به یکی از چالش‌های مهم بهداشتی تبدیل شده است. طبق آمار، حدود ۱۰ تا ۱۱ درصد از جمعیت بزرگسالان ایران به دیابت مبتلا هستند، و درصد بیشتری در مناطق شهری یا در میان زنان مشاهده می‌شود. این میزان به‌ویژه با افزایش شهرنشینی، کم‌تحرکی و چاقی روندی افزایشی داشته است. انتظار می‌رود که با ادامه این روند تا سال ۲۰۵۰، شیوع دیابت در ایران بیش از دو برابر شود، که نیازمند اقدامات فوری برای پیشگیری و مدیریت بیماری است.
